Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Giải thưởng Nobel Vật Lý (Tiếng Thụy Điển: Nobelpriset i fysik) là giải thưởng thường niên của Viện Hàn lâm khoa học Hoàng gia Thụy Điển. Nó là một trong năm giải thưởng Nobel được thành lập bởi di chúc năm 1895 của Alfred Nobel (mất năm 1896), dành cho những đóng góp nổi bật trong Vật lý, Hóa học, Văn học, hòa bình và Sinh lý và Y khoa. Giải Nobel Vật lý đầu tiên đã được trao cho Wilhelm Conrad Röntgen, người Đức. Giải thưởng được tài trợ bởi Nobel Foundation và được xem là giải thưởng mang lại uy tín lớn nhất đối với những nhà Vật lý. Nó được trao như một nghi lễ hằng năm ngày 10 tháng 12 ở Stockholm, cũng là kỉ niệm ngày mất của Nobel.

Giải Nobel Vật lý có lẽ là hạng mục giải về học thuật gây nhiều tranh cãi nhất trong hệ thống Giải Nobel. Ủy ban Giải Nobel Thụy Điển và Viện Hàn lâm Khoa học Thụy Điển đã nhiều lần bị chỉ trích vì cả quá trình xét giải, việc chọn người trao giải và bỏ qua ứng cử viên.

[sửa]Quá trình xét giải

Tesla

Edison

Thomas Edison và Nikola Tesla, hai nhà phát minh nổi tiếng Thế giới cuối thế kỉ 19 và 20 được coi là những ứng cử viên nặng ký cho Giải Nobel Vật lý năm 1915, nhưng không ai trong số họ giành được giải thưởng này cho dù cả hai đều đóng góp rất lớn cho sự tiến bộ của khoa học và kỹ thuật. Nhiều người tin rằng ủy ban xét giải đã loại cả hai người do những mâu thuẫn cá nhân giữa hai nhà phát minh này, nhiều bằng chứng cho thấy cả Edison và Tesla bằng cách này hay cách khác đã tìm cách hạ thấp những cống hiến và sự xứng đáng đoạt giải của người kia, đồng thời thề sẽ từ chối giải nếu phải cùng nhận hoặc nhận sau địch thủ của mình^[1][2][3][4]. Dù sao thì cũng rất đáng tiếc khi trong danh sách những người nhận giải không có tên Tesla và Edison. Cần biết rằng lúc này Tesla đang rất cần hỗ trợ về tài chính, chỉ một năm sau khi được đề cử không thành, ông đã lâm vào cảnh phá sản

Nhà Vật lý nữ người Áo Lise Meitner đã đóng góp rất lớn vào việc phát hiện ra hiện tượng phân hạch năm1939 nhưng không bao giờ được nhận Giải Nobel Vật lý.^[5] Trong thực tế, chính bà chứ không phải Otto Hahn, người được nhận Giải Nobel Hóa học năm 1944 "vì tạo ra nguyên tố mới nhờ phản ứng phân hạch", đã lần đầu tiên đề cập đến hiện tượng phân hạch đồng vị phóng xạ sau khi phân tích các dữ liệu thí nghiệm và cùng Otto Robert Frisch áp dụng thành công mẫu giọt chất lỏng của Niels Bohr để giải thích hiện tượng này^[6]. Nhiều người cho rằng Meitner không được trao giải vì tình trạng trọng nam khinh nữ phổ biến đầu thế kỉ 20 trên Thế giới và ngay trong thành phần ủy ban xét giải, đã dẫn đến những cống hiến của bà bị xem nhẹ và gạt khỏi danh sách trao giải^[7].

Giải Nobel Vật lý năm 1956 được trao cho William Shockley, John Bardeen và Walter Brattain "vì phát minh transistor" trong khi thực tế đã có nhiều phát minh trước đó liên quan đến việc hình thành transistor như các mẫu transistor hiện đại do Julius Edgar Lilienfeld đăng ký bằng sáng chế từ năm 1928^[8].

Ngô Kiện Hùng là nhà Vật lý nữ được mệnh danh "Đệ nhất phu nhân của Vật lý", bà đã chứng minh bằng thực nghiệm sự vi phạm bảo toàn tính chẵn lẻ năm 1956 và là phụ nữ đầu tiên được nhận Giải Wolf cho Vật lý. Tuy vậy đến tận khi mất năm 1997, bà vẫn không được xét trao Giải Nobel Vật lý ^[9]. Chính Ngô Kiện Hùng đã đề cập thí nghiệm của mình với Lý Chính Đạo và Dương Chấn Ninh, giúp cho hai nhà Vật lý này chứng minh thành công lý thuyết về sự vi phạm bảo toàn tính chẵn lẻ trong phân rã điện tử. Lý và Dương đã được nhận Giải Nobel Vật lý vì công trình này, tương tự trường hợp của Meitner, dư luận đã chỉ trích việc ủy ban không đồng trao giải cho Ngô Kiện Hùng như là một biểu hiện của việc trọng nam khinh nữ trong xét giải của Ủy ban Giải Nobel.

Năm 1974 giải được trao cho Martin Ryle và Antony Hewish "vì những nghiên cứu tiên phong trong lĩnh vựcVật lý thiên văn vô tuyến". Hewish được trao Giải Nobel Vật lý với lý do riêng là đã phát hiện ra xung tinh, nhưng thực tế thì nhà Vật lý này ban đầu đã giải thích những tín hiệu thu được là liên lạc của "những người nhỏ bé da xanh" ("Little Green Men", ám chỉ người ngoài hành tinh) với Trái Đất. Sự giải thích chính xác chỉ đến khi David Staelin và Edward Reifenstein phát hiện ra một xung tinh ở tâm của Tinh vân con cua (Crab Nebula). Sau đó, Fred Hoylevà nhà thiên văn Thomas Gold đã giải thích chính xác pulsar là những sao neutron quay rất nhanh trong từ trường mạnh nên bức xạ sóng vô tuyến đều đặn và mạnh như là việc phát ánh sáng của một ngọn hải đăng. Jocelyn Bell Burnell, học trò do Hewish hướng dẫn, cũng không được xét trao giải, mặc dù cô là người đầu tiên đề cập đến các nguồn sóng vô tuyến từ ngoài vũ trụ mà sau đó được chứng minh là bắt nguồn từ các pulsar^[10]. Một trường hợp tương tự cũng liên quan đến Vật lý thiên văn là Giải Nobel Vật lý năm 1978, năm đó hai người chiến thắng là Arno Allan Penzias và Robert Woodrow Wilson "vì đã phát hiện ra bức xạ phông vũ trụ" (CMB), trong khi ban đầu chính bản thân hai người này cũng không thể hiểu được tầm quan trọng to lớn của phát hiện này và cũng không giải thích được chính xác nguồn gốc của các tín hiệu tìm thấy.

Trong những năm gần đây, Giải Nobel Vật lý cũng không thoát khỏi chỉ trích từ giới khoa học và dư luận. Giải năm 1997 được trao cho Chu Đệ Văn, Claude Cohen-Tannoudji và William Daniel Phillips "vì đã phát triển phương pháp làm lạnh và bẫy nguyên tử bằng laser" trong khi những công trình tương tự đã được các nhà Vật lý Nga thực hiện từ hơn một thập kỉ trước đó^[11].

[sửa]Người được trao giải

Nhà Vật lý Philipp Lenard

Philipp Lenard, người được trao Giải Nobel Vật lý năm 1905 sau đó đã trở thành cố vấn cho Adolf Hitler trong cương vị người đứng đầu ngành Vật lý "của người Aryan", ông này đã góp phần truyền bá tư tưởng phân biệt chủng tộc trong khoa học và coi thuyết tương đối của Albert Einstein chỉ là trò lừa bịp và không đáng được trao giải Nobel, vì vậy năm 1921, Einstein chỉ được nhận Giải Nobel vì những đóng góp trong giải thích hiện tượngquang điện chứ không phải vì thuyết tương đối vốn nổi tiếng hơn nhiều. Johannes Stark, một nhà Vật lý Đức gốcBavaria được trao giải Nobel năm 1919, sau này cũng đóng vai trò quan trọng trong cuộc vận động chống "nền Vật lý Do Thái" của Đức Quốc xã.

William Bradford Shockley được đồng trao giải năm 1956 "vì phát minh ra transistor", sau khi được trao giải ông này đã lại trở thành người ủng hộ nhiệt tình cho thuyết ưu sinh^[12][13] mà sau đó được chứng minh là sai lầm hoàn toàn.

Triệu Trung Nghiêu khi là một nghiên cứu sinh ở Caltech năm 1930 đã lần đầu tiên dò được positron thông qua phản ứng hủy cặp electron-positron, tuy vậy ông đã không nhận ra bản chất của thí nghiệm này. Sau đó Carl D. Anderson đã được trao Giải Nobel Vật lý năm 1936 nhờ việc phát hiện ra positron khi sử dụng cùng một nguồn đồng vị (thorium carbide, ThC) như Triệu. Mãi về sau, Anderson mới thừa nhận rằng thí nghiệm của Triệu Trung Nghiêu đã giúp ông tìm ra positron. Tuy vậy Triệu chết năm 1998 mà không bao giờ được nhận giải Nobel vì đóng góp của mình^[14].

Mặc dù nhà Vật lý người Brasil César Lattes là nhà nghiên cứu và tác giả chính của bài báo lịch sử trên tờ Nature về việc mô tả hạt cơ bảnpion, Giải Nobel Vật lý năm 1950 lại chỉ được trao cho giám đốc phòng thí nghiệm của Lattes là Cecil Powell. Có điều này là do đến tận thập niên 1960, Ủy ban Giải Nobel thường chỉ xét giải cho người đứng đầu nhóm nghiên cứu hoặc phòng thí nghiệm.

[sửa]Ngoài lề

• Đặc điểm nổi bật của Giải Nobel Vật lý là các công trình nằm trong phần lý do trao giải thường đã được công bố trước đó rất lâu, trong một số trường hợp có thể lên tới hai hoặc ba thập kỷ, nhất là đối với các công trình, tiên đoán lý thuyết đòi hỏi có thực nghiệm kiểm chứng. Vì vậy tuổi trung bình khi nhận giải của 179 nhà khoa học (tính đến hết năm 2006) là khá cao, gần 53 tuổi. Cho đến nay, người nhiều tuổi nhất khi được trao Giải Nobel Vật lý là Raymond Davis Jr., ông nhận giải Nobel năm 2002 khi đã 88 tuổi, đây cũng là kỉ lục về độ tuổi của một người được trao Giải Nobel nói chung. Raymond Davis Jr. được nhận giải vì những đóng góp của ông trong thí nghiệm thuneutrino Mặt Trời, một thí nghiệm đã được tiến hành từ thập niên 1970. Được tưởng thưởng cho cống hiến của mình sau gần 30 năm, nhà khoa học này đã bắt đầu có triệu chứng của bệnh Alzheimer, và ông mất không lâu sau đó vào năm 2006. Những trường hợp nhận giải muộn như Raymond Davis Jr. không phải là hiếm, có thể kể tới nhà Vật lý Vitaly Ginzburg được trao Giải Nobel Vật lý năm 2003 khi đã 87 tuổi cho nghiên cứu lý thuyết từ những năm 1950, hay Pyotr Leonidovich Kapitsa được trao giải năm 1978 khi đã 84 tuổi.

• Tuy nhiên cũng có một vài cá nhân ngoại lệ được trao giải khi còn rất trẻ, cho đến nay người ít tuổi nhất khi được nhận Giải Nobel Vật lý làWilliam Lawrence Bragg, ông được trao giải năm 1915 khi mới 25 tuổi, là một trong những người trẻ nhất từng được trao Giải Nobel. William Bragg được đồng trao giải cùng chính cha của ông là William Henry Bragg, đây là một trong số ba cặp cha con cùng được trao giải Nobel, hai cặp cha con còn lại là Niels Bohr (bố, trao năm 1922) - Aage Bohr (con, trao năm 1975) và J. J. Thomson (bố, trao năm 1906) -George Paget Thomson (con, trao năm 1937). Ngoài ra còn một cặp vợ chồng cùng được trao giải này là Pierre Curie và Maria Skłodowska-Curie, hai người nhận Giải Nobel Vật lý năm 1903. Cũng cần biết thêm rằng gia đình nhà Curie là gia đình nhận nhiều giải Nobel nhất cho tới nay với 4 người, ngoài ông bà Pierre và Marie Curie, con gái của hai người là Irène Joliot-Curie và chồng bà là Frédéric Joliot-Curie cũng được trao Giải Nobel Hóa học năm 1935.

• Người được trao giải muộn nhất sau khi công bố công trình có lẽ là nhà Vật lý người Canada Bertram Brockhouse, ông được trao Giải Nobel Vật lý năm 1994 cho những nghiên cứu về Vật lý chất rắn từ những năm 1950, tức là sau khoảng 40 năm Brockhouse mới được tưởng thưởng cho những đóng góp của mình. Trong khi đó cũng có những công trình được trao giải rất sớm, đặc biệt là các công trình thực nghiệm, ví dụ điển hình là Giải Nobel Vật lý năm 1984, khi hai người nhận giải Carlo Rubbia và Simon van der Meer được trao giải vì những đóng góp quyết định trong thí nghiệm UA1 dò được hạt W chỉ một năm trước đó.

• Người duy nhất cho đến nay được nhận hai Giải Nobel Vật lý và cũng là người duy nhất trong lịch sử Giải Nobel nhận được hai giải thuộc cùng một hạng mục, đó là John Bardeen, ông được trao giải năm 1956 vì những đóng góp trong việc phát minh ra transistor và năm 1972cho những nghiên cứu về siêu dẫn.

• Trong lịch sử Giải Nobel Vật lý, mới chỉ có hai nhà Vật lý nữ được trao giải, đó là Maria Skłodowska-Curie (trao năm 1903) và Maria Goeppert-Mayer (trao năm 1963), ngoài ra đã có một số nhà khoa học nữ đã trượt giải một cách đáng tiếc như Ngô Kiện Hùng hoặc Lise Meitner. Vì vậy, dư luận đã từng nhiều lần chỉ trích Ủy ban Giải Nobel vì cho rằng giữa các thành viên của ủy ban vẫn tồn tại tình trạng "trọng nam khinh nữ".

[sửa]Danh sách

Thập niên 1900

Năm	Tên	Quốc gia	Công trình nhận giải
1901	Wilhelm Conrad Röntgen	Đức	Khám phá ra tia X.
1902	Hendrik Lorentz Pieter Zeeman	Hà Lan	Đóng góp cho từ học Phát hiện ra Hiệu ứng Zeeman ((tách vạch phổ dưới tác dụng của từ trường))
1903	Henri Becquerel	Pháp	Phát hiện và nghiên cứu về hiện tượng phóng xạ tự nhiên
	Pierre Curie và Maria Skłodowska-Curie	Pháp và Ba Lan	Nghiên cứu về hiện tượng phóng xạ
1904	Huân tước Rayleigh	Anh	Nghiên cứu về mật độ các khí lý tưởng nặng, tìm ra khí Agon
1905	Philipp Lenard	Đức	Nghiên cứu về ống chùm ca-tốt.
1906	Sir J. J. Thomson	Anh	Nghiên cứu lý thuyết và thực nghiệm về quá trình dẫn điện trong chất khí.
1907	Albert Abraham Michelson	Ba Lan và Hoa Kỳ	Chế tạo dụng cụ quang học chính xác, thực hiện Thí nghiệm Michelson-Morley
1908	Gabriel Lippmann	Luxembourg	Tạo hình ảnh màu bằng phương pháp giao thoa, chế tạo các tấm phim Lippmann
1909	Guglielmo Marconi Karl Ferdinand Braun	Ý Đức	Nghiên cứu tiên phong về radio

Thập niên 1910

Năm	Tên	Quốc gia	Công trình nhận giải
1910	Johannes Diderik van der Waals	Hà Lan	Phương trình trạng thái của chất khí và chất lỏng
1911	Wilhelm Wien	Đức	Tìm ra định luật bức xạ nhiệt
1912	Gustaf Dalén	Thụy Điển	Phát minh van mặt trời dùng trong việc thắp sáng các hải đăng và phao trên biển
1913	Heike Kamerlingh Onnes	Hà Lan	Nghiên cứu tính chất của vật chất tại nhiệt độ cực thấp dẫn đến việc tạo ra hêli lỏng
1914	Max von Laue	Đức	Phát hiện ra hiện tượng nhiễu xạ tia X bởi các tinh thể
1915	Sir William Henry Bragg Sir William Lawrence Bragg	Anh Úc	Chế tạo dụng cụ phân tích cấu trúc tinh thể bằng tia X
1916	Không trao giải
1917	Charles Glover Barkla	Anh	Tìm ra bức xạ tia X đặc trưng của các nguyên tố
1918	Max Planck	Đức	Đề xuất lý thuyết lượng tử năng lượng
1919	Johannes Stark	Đức	Tìm ra Hiệu ứng Stark (tách vạch phổ dưới tác dụng của điện trường)

Thập niên 1920

Năm	Tên	Quốc gia	Công trình nhận giải
1920	Charles Edouard Guillaume	Pháp	Tìm ra hợp kim thép và niken
1921	Albert Einstein	Đức	Nghiên cứu về hiệu ứng quang điện và đóng góp khác cho Vật lý lý thuyết
1922	Niels Bohr	Đan Mạch	Nghiên cứu về cấu trúc nguyên tử và các mức năng lượng gián đoạn của nguyên tử
1923	Robert Millikan	Hoa Kỳ	Đo chính xác điện tích điện tử và và nghiên cứu về hiệu ứng quang điện
1924	Manne Siegbahn	Thụy Điển	Nghiên cứu trong lĩnh vực phổ học tia X
1925	James Franck Gustav Ludwig Hertz	Đức	Nghiên cứu ảnh hưởng của điện tử lên nguyên tử
1926	Jean Baptiste Perrin	Pháp	Nghiên cứu về tính gián đoạn của vật chất và đặc biệt là tìm ra cân bằng ngưng tụ
1927	Arthur Compton	Hoa Kỳ	Tìm ra hiệu ứng Compton.
	Charles Thomson Rees Wilson	Anh	Nghiên cứu trong chế tạo buồng mây và quan sát hạt năng lượng cao
1928	Owen Willans Richardson	Anh	Tìm ra Định luật Richardson về phát xạ điện tử
1929	Louis de Broglie	Pháp	Đề ra Giả thuyết de Broglie về lưỡng tính sóng-hạt của điện tử

Thập niên 1930

Năm	Tên	Quốc gia	Công trình nhận giải
1930	Sir Chandrasekhara Venkata Raman	Ấn Độ	Tìm ra hiệu ứng Raman
1931	Không trao giải
1932	Werner Heisenberg	Đức	Đưa ra Nguyên lý bất định Heisenberg xây dựng cơ học lượng tử và nhờ đó tìm ra các dạng thù hình của hiđrô
1933	Erwin Schrödinger Paul Dirac	Áo Anh	Tìm ra một cách biểu diễn mới cho lý thuyết nguyên tử, đóng góp cho cơ học lượng tử
1934	Không trao giải
1935	Sir James Chadwick	Anh	Tìm ra neutron.
1936	Victor Francis Hess	Áo	Tìm ra tia vũ trụ
	Carl David Anderson	Hoa Kỳ	Tìm ra positron
1937	Clinton Davisson George Paget Thomson	Hoa Kỳ Anh	Tìm ra tán xạ điện tử trên tinh thể bằng thực nghiệm, chứng minh cho lý thuyết về lưỡng tính sóng-hạt
1938	Enrico Fermi	Ý	Chứng minh sự tồn tại của các nguyên tố phóng xạ mới nhờ chiếu xạ neutron và nghiên cứu vềphản ứng hạt nhân sinh ra do neutron chậm
1939	Ernest Lawrence	Hoa Kỳ	Phát minh và phát triển máy gia tốc cyclotron dẫn đến việc tạo ra nguyên tố phóng xạ nhân tạo

Thập niên 1940

Năm	Tên	Quốc gia	Công trình nhận giải
1940 -1942	Không trao giải
1943	Otto Stern	Đức	Phát triển phương pháp chùm phân tử và tìm ra mô men từ của proton
1944	Isidor Isaac Rabi	Ba Lan và Hoa Kỳ	Nghiên cứu tính chất từ của hạt nhân nguyên tử bằng phương pháp cộng hưởng
1945	Wolfgang Pauli	Áo	Đề ra nguyên lý loại trừ Pauli
1946	Percy Williams Bridgman	Hoa Kỳ	Phát minh ra dụng cụ đo áp suất cao và các phát hiện trong lĩnh vực Vật lý áp suất cao
1947	Sir Edward Victor Appleton	Anh	Nghiên cứu Vật lý của tầng trên khí quyển và đặc biệt là tìm ra lớp Appleton
1948	Patrick Blackett	Anh	Phát triển phương pháp buồng mây Wilson trong nghiên cứu Vật lý hạt nhân vàbức xạ vũ trụ
1949	Yukawa Hideki	Nhật Bản	Tiên đoán về sự tồn tại của hạt meson trên cơ sở lý thuyết về các lực hạt nhân

Thập niên 1950

Năm	Tên	Quốc gia	Công trình nhận giải
1950	Cecil Frank Powell	Anh	Phát triển phương pháp chụp ảnh hạt nhân để nghiên cứu hạt nhân và các nghiên cứu về hạt meson thu được từ phương pháp này
1951	Sir John Cockcroft Ernest Walton	Anh Ireland	Tiên phong trong nghiên cứu biến tố hạt nhân bằng các hạt nguyên tử được gia tốc nhân tạo
1952	Felix Bloch Edward Mills Purcell	Thụy Sỹ và Hoa Kỳ Hoa Kỳ	Phát triển các phương pháp mới đo chính xác từ hạt nhân và các khám phá có liên quan
1953	Frits Zernike	Hà Lan	Phát triển phương pháp tương phản pha, đặc biệt là phát minh ra kính hiển vi tương phản pha
1954	Max Born	Đức	Nghiên cứu cơ bản về cơ học lượng tử đặc biệt là đề xuất biểu diễn thống kê của hàm sóng
	Walther Bothe	Đức	Tìm ra phương pháp trùng phùng và các khám phá có liên quan
1955	Willis Lamb	Hoa Kỳ	Phát hiên cấu trúc tinh tế của quang phổ hydrogen
	Polykarp Kusch	Đức và Hoa Kỳ	Xác định chính xác mô men từ của điện tử
1956	William Shockley John Bardeen Walter Brattain	Anh và Hoa Kỳ Hoa Kỳ Hoa Kỳ	Nghiên cứu về chất bán dẫn và tìm ra hiệu ứng transistor
1957	Dương Chấn Ninh Lý Chính Đạo	Đài Loan và Hoa Kỳ	Nghiên cứu về tính chẵn lẻ dẫn đến các khám phá quan trọng liên quan đến các hạt cơ bản
1958	Pavel Alekseyevich Cherenkov Ilya Mikhailovich Frank Igor Yevgenyevich Tamm	Liên Xô	Tìm ra và giải thích hiệu ứng Cherenkov
1959	Emilio Gino Segrè Owen Chamberlain	Ý và Hoa Kỳ Hoa Kỳ	Tìm ra phản proton

Thập niên 1960

Năm	Tên	Quốc gia	Công trình nhận giải
1960	Donald Arthur Glaser	Hoa Kỳ	Phát minh ra buồng bọt
1961	Robert Hofstadter	Hoa Kỳ	Tiên phong trong nghiên cứu về tán xạ điện tử trong hạt nhân và các khám phá liên quan đến cấu trúc của các nucleon
	Rudolf Mössbauer	Đức	Nghiên cứu về hấp thụ cộng hưởng tia gamma và hiệu ứng Mossbauer
1962	Lev Davidovich Landau	Liên Xô	Tiên phong trong nghiên cứu lý thuyết chất rắn đặc biệt là hêli lỏng
1963	Eugene Wigner	Hungary	Đóng góp vào lý thuyết hạt nhân nguyên tử và các hạt cơ bản đặc biệt là tìm ra và ứng dụng các nguyên lý đối xứng cơ bản
	Maria Goeppert-Mayer J. Hans D. Jensen	Ba Lan và Đức Đức	Đề ra lý thuyết cấu trúc hạt nhân dạng lớp
1964	Charles Townes Nicolay Gennadiyevich Basov Aleksandr Mikhailovich Prokhorov	Hoa Kỳ Liên Xô Liên Xô	Nghiên cứu cơ bản trong lĩnh vực điện lượng tử dẫn đến việc chế tạo các máy tạo dao động và máy khuyếch đại dựa trên nguyên lý maser-laser
1965	Tomonaga Shinichirō Julian Schwinger Richard Feynman	Nhật Bản Hoa Kỳ Hoa Kỳ	Nghiên cứu cơ bản về điện động học lượng tử và Vật lý hạt cơ bản
1966	Alfred Kastler	Hoa Kỳ và Pháp	Tìm ra và sử dụng các phương pháp quang học để nghiên cứu cộng hưởng Hertz trong nguyên tử
1967	Hans Bethe	Đức và Hoa Kỳ	Đóng góp cho lý thuyết phản ứng hạt nhân đặc biệt là các khám phá liên quan đến quá trình tạo năng lượng ở các vì sao
1968	Luis Alvarez	Hoa Kỳ	Đóng góp vào Vật lý hạt cơ bản, tìm ra các trạng thái cộng hưởng góp phần phát triển kỹ thuật sử dụng buồng bọt hydrogen và phân tích dữ liệu
1969	Murray Gell-Mann	Hoa Kỳ	Đóng góp và khám phá liên quan đến phân loại các hạt cơ bản và tương tác giữa chúng

Thập niên 1970

Năm	Tên	Quốc gia	Công trình nhận giải
1970	Hannes Alfvén	Thụy Điển	Đóng góp trong việc nghiên cứu từ thủy động lực học dẫn đến các ứng dụng quan trọng trong Vật lýplasma
	Louis Eugène Félix Néel	Pháp	Nghiên cứu cơ bản và khám phá những tính chất sắt từ và phản sắt từ dẫn đến các ứng dụng quan trọng trong Vật lý chất rắn
1971	Gábor Dénes	Hungary	Tìm ra và phát triển phương pháp chụp ảnh ba chiều
1972	John Bardeen Leon Neil Cooper John Robert Schrieffer	Hoa Kỳ	Nghiên cứu lý thuyết siêu dẫn, thường được gọi là lý thuyết BCS
1973	Esaki Leo Ivar Giaever	Nhật Bản và Hoa Kỳ Na Uy	Chứng minh bằng thực nghiệm hiệu ứng đường ngầm trong bán dẫn và siêu dẫn
	Brian David Josephson	Anh	Tiên đoán lý thuyết về tính chất của các dòng siêu dẫn, đặc biệt là hiệu ứng Josephson
1974	Sir Martin Ryle Antony Hewish	Anh	Nghiên cứu tiên phong trong lĩnh vực Vật lý thiên văn vô tuyến, Ryle cho những quan sát và phát minh, Hewish cho vai trò quyết định trong việc tìm ra các pulsar
1975	Aage Niels Bohr Ben Roy Mottelson James Rainwater	Đan Mạch Hoa Kỳ Hoa Kỳ	Tìm ra mối liên hệ giữa chuyển động tập thể và chuyển động các đơn hạt trong hạt nhân nguyên tử, dẫn đến việc phát triển lý thuyết về cấu trúc hạt nhân nguyên tử
1976	Burton Richter Đinh Triệu Trung	Hoa Kỳ	Tìm ra hạt J/Psi
1977	Philip Warren Anderson Sir Nevill Francis Mott John Hasbrouck van Vleck	Hoa Kỳ Anh Hoa Kỳ	Nghiên cứu lý thuyết về cấu trúc điện tử của các hệ từ hỗn loạn
1978	Pyotr Leonidovich Kapitsa	Liên Xô	Nghiên cứu và phát minh trong lĩnh vực Vật lý nhiệt độ thấp
	Arno Allan Penzias Robert Woodrow Wilson	Đức và Hoa Kỳ Hoa Kỳ	Tìm ra bức xạ phông vi sóng vũ trụ (CMB)
1979	Sheldon Lee Glashow Abdus Salam Steven Weinberg	Hoa Kỳ Pakistan Hoa Kỳ	Nghiên cứu lý thuyết thống nhất tương tác yếu và tương tác điện tử giữa các hạt cơ bản, tiên đoán sự tồn tại của dòng trung hòa yếu

Thập niên 1980

Năm	Tên	Quốc gia	Công trình nhận giải
1980	James Cronin Val Logsdon Fitch	Hoa Kỳ	Tìm ra sự vi phạm các nguyên lý đối xứng cơ bản trong phân rã K-meson
1981	Nicolaas Bloembergen Arthur Leonard Schawlow	Hà Lan Hoa Kỳ	Phát triển phương pháp phổ kế laser
	Kai Siegbahn	Thụy Điển	Phát triển phổ điện tử độ phân giải cao
1982	Kenneth G. Wilson	Hoa Kỳ	Xây dựng lý thuyết về các hiện tượng tới hạn liên quan đến chuyển pha
1983	Subrahmanyan Chandrasekhar	Ấn Độ và Hoa Kỳ	Nghiên cứu lý thuyết về tiến hóa của các vì sao, đề ra giới hạn Chandrasekhar
	William Alfred Fowler	Hoa Kỳ	Nghiên cứu lý thuyết và thực nghiệm các phản ứng hạt nhân và sự hình thành các nguyên tố hóa học trong vũ trụ
1984	Carlo Rubbia Simon van der Meer	Ý Hà Lan	Đóng góp quyết định trong thí nghiệm tìm ra các hạt W, Z truyền tương tác yếu
1985	Klaus von Klitzing	Đức	Phát hiện ra hiệu ứng Hall lượng tử
1986	Ernst Ruska	Đức	Nghiên cứu cơ bản về quang điện tử, thiết kế kính hiển vi điện tử đầu tiên
	Gerd Binnig Heinrich Rohrer	Đức Thụy Sỹ	Thiết kế hiển vi quyét sử dụng hiệu ứng đường ngầm
1987	Johannes Georg Bednorz Karl Alexander Müller	Đức Thụy Sỹ	Tìm ra hiện tượng siêu dẫn trong vật liệu gốm
1988	Leon M. Lederman Melvin Schwartz Jack Steinberger	Hoa Kỳ Hoa Kỳ Đức và Hoa Kỳ	Phương pháp chùm neutrino và cấu trúc kép của lepton thông qua việc tìm ra muon neutrino
1989	Norman F. Ramsey	Hoa Kỳ	Phát minh ra phương pháp trường dao động sử dụng trong maser hydrogen và đồng hồ nguyên tử
	Hans Georg Dehmelt Wolfgang Paul	Đức và Hoa Kỳ Đức	Phát triển kỹ thuật bẫy ion bằng từ trường

Thập niên 1990

Năm	Tên	Quốc gia	Công trình nhận giải
1990	Jerome Isaac Friedman Henry Way Kendall Richard Ẹ Taylor	Hoa Kỳ Hoa Kỳ Canada và Hoa Kỳ	Nghiên cứu tán xạ không đàn hồi của điện tử lên proton và neutron giúp phát triển mô hình quark
1991	Pierre-Gilles de Gennes	Pháp	Phương pháp nghiên cứu các hiện tượng trật tự trong các hệ đơn giản được khái quát hóa cho các hệ phức tạp, đặc biệt trong tinh thể lỏng và polyme
1992	Georges Charpak	Pháp	Phát triển các máy dò hạt, đặc biệt là buồng đa dây tỷ lệ
1993	Russell Alan Hulse Joseph Hooton Taylor, Jr.	Hoa Kỳ	Phát hiện ra một loại pulsar mới giúp nghiên cứu về trường hấp dẫn
1994	Bertram Brockhouse	Canada	Phát triển phương pháp phổ ký neutron
	Clifford Shull	Hoa Kỳ	Phát triển kỹ thuật nhiễu xạ neutron
1995	Martin Lewis Perl	Hoa Kỳ	Tìm ra tau lepton
	Frederick Reines	Hoa Kỳ	Thu được neutrino
1996	David Lee Douglas D. Osheroff Robert Coleman Richardson	Hoa Kỳ	Tìm ra tính siêu chảy của helium-3
1997	Steven Chu Claude Cohen-Tannoudji William Daniel Phillips	Hoa Kỳ Pháp Hoa Kỳ	Phát triển phương pháp làm lạnh và bẫy nguyên tử bằng laser
1998	Robert B. Laughlin Horst Ludwig Störmer Thôi Kỳ	Hoa Kỳ Đức Trung Quốc và Hoa Kỳ	Tìm ra hiệu ứng Hall lượng tử phân số như là một khởi đầu cho một loại chất lỏng lượng tử mới với các yếu tố điện tích không nguyên (1/3, 1/5,...)
1999	Gerardus 't Hooft Martinus J.G. Veltman	Hà Lan	Làm sáng tỏ cấu trúc lượng tử của tương tác điện yếu trong Vật lý

Thập niên 2000

Năm	Tên	Quốc gia	Công trình nhận giải
2000
	Zhores Ivanovich Alferov Herbert Kroemer	Liên Xô và Belarus Đức và Hoa Kỳ	Phát triển cấu trúc không đồng nhất bán dẫn được dùng trong quang điện tử tốc độ cao
	Jack Kilby	Hoa Kỳ	Phát minh ra mạch tích hợp.
2001	Eric Allin Cornell Wolfgang Ketterle Carl Wieman	Hoa Kỳ Đức Hoa Kỳ	Thực hiện được ngưng tụ Bose-Einstein.
2002	Raymond Davis Jr. Koshiba Masatoshi	Hoa Kỳ Nhật Bản	Đóng góp trong Vật lý thiên văn, đặc biệt là việc dò các neutrino vũ trụ
	Riccardo Giacconi	Ý và Hoa Kỳ	Đóng góp trong Vật lý thiên văn và tìm ra nguồn tia X vũ trụ
2003	Alexei Alexeevich Abrikosov Vitalij Ginzburg Anthony James Leggett	Nga Nga Anh	Phát triển lý thuyết siêu dẫn và siêu lỏng
2004	David Gross H. David Politzer Frank Wilczek	Hoa Kỳ	Tìm ra bậc tự do tiệm cận trong tương tác mạnh
2005	Roy J. Glauber	Hoa Kỳ	Đóng góp cho lý thuyết lượng tử quang học
	John L. Hall Theodor W. Hänsch	Hoa Kỳ Đức	Phát triển phương pháp phổ kế bằng laser, đặc biệt là kỹ thuật xung răng lược
2006	John C. Mather George F. Smoot	Hoa Kỳ	Phát hiện về tính bất đẳng hướng của bức xạ phông nền vũ trụ
2007	Albert Fert Peter Grünberg	Pháp Đức	Khám phá ra hiệu ứng Từ điện trở khổng lồ, được dùng trong công nghệ đọc đĩa cứng
2008	Nambu Yōichirō	Mỹ Nhật Bản	Phát hiện cơ chế "phá vỡ đối xứng tự phát" trong Vật lý á nguyên tử
	Kobayashi Makoto Masukawa Toshihide	Nhật Bản Nhật Bản	Phát hiện nguồn gốc phá vỡ tính đối xứng liên quan đến việc dự đoán sự tồn tại của ít nhất ba nhóm hạt quark trong tự nhiên
2009	Charles K. Kao	Trung Quốc Anh	"Vì những thành tựu đột phá trong việc truyền ánh sáng trong sợi quang cho ngành thông tin quang"
	Willard S. Boyle George E. Smith	Mỹ Mỹ	"Vì phát minh ra mạch bán dẫn ảnh - bộ cảm biến CCD"

[sửa]Thống kê theo quốc gia

Thông tin ở đây có thể đã lỗi thời hay có thể không còn đúng nữa. Nếu bạn biết gì về thông tin mới cho trang Danh sách người đoạt giải Nobel Vật lý thì xin bạn giúp đỡ cập nhật các thông tin này. (Xin xem phần Trợ giúp ở đây.)

	82
	32
	19
	12
	10
	9
	7
	5
	4
	3
	2
	1